مقصود از «صراط مستقیم» که روزانه در نماز می خوانیم چیست؟

به گزارش خبرنگار مهر، علیرضا خاتم در یادداشتی اختصاصی که در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است به بیان مقصودی از «صراط مستقیم» در قرآن پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:

با توجه با آیات و روایات متعدد اسلامی، مقصود از «صراط مستقیم» در قرآن که روزانه در نماز از خداوند متعال درخواست آن را داریم، همان امیرالمومنین؛ علی بن ابیطالب (علیه السّلام) است. شیطان نیز در همین مکان کمین کرده و مانع از دستیابی مردم به امیرالمومنین می‌شود تا گمراه از دنیا بروند.

خداوند متعال انسان را خلق کرد و زمینه را برای رسیدن او به کمال فراهم ساخت. برای رسیدن انسان به هدف، دو حجت؛ یکی باطنی که همان عقل است و دیگری ظاهری که همان انبیا و رسولان الهی هستند قرار داد.

هر دو حجت دست در دست یکدیگر راه مستقیم رسیدن به کمال را به انسان نشان دادند و در این راه، بعضی پذیرفته و طی مسیر کرده و هدایت یافتند و برخی سرپیچی کرده و گمراه شدند؛ همان گونه که خداوند فرمود: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا ؛[۱] ما راه را به او نشان دادیم یا سپاس گزار خواهد بود یا ناسپاس.»

صراط مستقیم، کمین‌گاه شیطان

شیطان به عنوان دشمن قسم خورده، بزرگ‌ترین مانع برای دستیابی انسان به صراط مستقیم و رسیدن او به سعادت است. از آنجایی که شیطان راه و چاه را خوب می‌شناسد و به صراط مستقیم آگاهی کامل دارد زمانی که از درگاه الهی طرد شد خطاب به ذات باری تعالی چنین گفت: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ ؛[۲] شیطان گفت که چون تو مرا گمراه کردی من نیز البته در کمین بندگانت در سر راه راست تو می‌نشینم.»

صراط مستقیم کدام است؟

سوالی کلیدی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این صراط مستقیم که شیطان در آنجا کمین کرده است تا مردم را گمراه کند کدام است؟

از آنجایی که پروردگار می‌فرماید: «وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ ؛[۳] تفسیر واقعی و حقیقی قرآن را جز خدا و استواران در دانش نمی‌داند.» و امام صادق (علیه السّلام) فرمودند: «نَحنُ الرّاسِخونَ فِی العِلمِ، ونَحنُ نَعلَمُ تَأویلَهُ ؛[۴] ما اهل بیت، راسخان در دانش هستیم و ما تأویل قرآن را می‌دانیم.» برای رسیدن به پاسخ این سوال، دست به دامان این امام همام می‌شویم.

امام صادق (علیه السّلام) در توضیح این آیه چنین فرمودند: «الصِّراطُ الَّذی قالَ إبلیس «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقِیمَ- ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ‌» هو علی (علیه السّلام )؛[۵] راهی که ابلیس گفت: البته در کمین بندگانت در سر راه راست تو می‌نشینم سپس از پیش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آنها به سراغشان می‌روم؛ این راه، همان علی (علیه السّلام) است.»

آری، صراط مستقیم که مردم را از گمراهی نجات داده و به کمال می‌رساند امیرالمومنین (علیه السّلام) است که هر روز در نماز از خداوند متعال تقاضا می‌کنیم «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ ؛[۶] ما را به راه راست هدایت کن.» و امام صادق (علیه السّلام) در تفسیر آیه چنین فرمودند: «الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَعْرِفَتُهُ ؛[۷] راه مستقیم، امیرالمومنین (علیه السّلام) و معرفت او است.»

شیطان با شناخت راه مستقیم و کمین کردن در آن، مانع می‌شود که مردم به سمت امیرالمومنین و معرفت او بروند. اهل سنت نیز روایتی از پیامبر نقل کرده‌اند که بر این مطلب صحه می‌گذارد.

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «وَإِنْ تُؤَمِّرُوا عَلِیًّا وَلَا أُرَاکُمْ فَاعِلِینَ تَجِدُوهُ هَادِیًا مَهْدِیًّا، یَأْخُذُ بِکُمُ الطَّرِیقَ الْمُسْتَقِیمَ ؛[۸] اگر امارت علی را بپذیرید (از علی فرمان بگیرید) و نمی‌بینم چنین کنید، اگر اطاعت کردید، خواهید دید او هدایت‌کننده و هدایت شده است، و شما را به راه راست هدایت خواهد نمود.»

در این روایت که منابع معتبر اهل تسنن آن را نقل کرده‌اند پیامبر به صراحت می‌فرماید اگر امیرالمومنین را امام خود قرار دهید اگرچه می‌دانم قرار نخواهید داد، شما را به صراط مستقیم هدایت کرده و به کمال انسانی دست می‌یابید.

پی نوشت
[۱] سوره انسان، آیه ۳.
[۲] سوره اعراف، آیه ۱۶.
[۳] سوره آل عمران، آیه ۷.
[۴] کافی، ج ۱، ص ۲۱۳.
[۵] تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۹.
[۶] سوره حمد، آیه ۶.
[۷] تفسیر قمی، ج ۱، ص ۲۸.
[۸] مسند احمد، ج ۲، ص ۲۱۴.